Op weg naar groene zorg

In de Verenigde Staten zijn ze niet meer weg te denken: de ziekenhuistuinen. In de afgelopen jaren is hun populariteit enorm gestegen doordat er steeds meer bewijs is gekomen dat groen bijdraagt aan het genezingsproces. De aandacht voor groen in Nederlandse ziekenhuizen komt inmiddels ook meer op gang.

Natuur krijgt meer plaats in ziekenhuizen

Historisch gezien heeft groen altijd een belangrijke rol gespeeld in de zorg. De overtuiging dat planten en tuinen gunstig zijn voor patiënten is al meer dan duizend jaar oud en zien we terug in zowel de westerse als de oosterse culturen. Beroemd is het kruidenboek van Hildegard von Bingen (1098-1179), dat nog steeds de basis vormt van de farmacologie. De middeleeuwse kloosters kenden uitgebreide tuinen als aangename en rustige plaats voor de zieken die men er verzorgde, omdat men er toen al van overtuigd was dat frisse lucht en groen de genezing zouden bevorderen.

De 19e-eeuwse ziekenhuispaviljoenen en sanatoria werden met opzet aan de kust of in het bos gebouwd, omdat dat heilzaam voor patiënten werd gevonden. Groen is dus al eeuwenlang een basisonderdeel van de gezondheidszorg. Pas sinds de opkomst van de moderne gezondheidszorg, waarin infectiegevaar een belangrijke rol ging spelen, lijkt de koppeling tussen ‘groen’ en ‘genezing’ verdwenen.

Groen als ‘geneesmiddel’

Professor Roger S. Ulrich is hoogleraar gezondheidsarchitectuur aan de Chalmers Technologische Universiteit in Zweden. Hij onderzoekt al jaren de effecten van architectuur in de gezondheidszorg en is in die rol ook verbonden aan het Centre for Health Design (CHD) in de Verenigde Staten. Ulrich is een van de pioniers die in de jaren 90 de aandacht voor groen in ziekenhuizen heeft teruggebracht.

Uit wetenschappelijk onderzoek is al langer bekend dat zowel de fysieke omgeving (interieur, licht, geluid) en de natuurlijke omgeving het welbevinden van mensen kan beïnvloeden. De invloed van natuurlijke omgevingen krijgt nu steeds meer aandacht omdat deze spanning lijkt te kunnen verminderen. Uit een onderzoek van Ulrich blijkt bijvoorbeeld dat patiënten sneller herstellen en minder pijnmedicatie nodig hebben na een operatie, wanneer zij in een ziekenhuiskamer uitzicht hebben op natuur in vergelijking tot patiënten met uitzicht op een muur. Dit impliceert dat het toevoegen van groen tot kostenreductie kan leiden.

Emma Zijlstra, een Nederlandse onderzoeker, heeft in 2017 ook onderzoek gedaan naar het effect van natuur in de gezondheidszorg. Daaruit bleek dat zelfs de suggestie van een natuurlijke omgeving patiënten kan helpen. Zij onderzocht het effect van bewegende natuurbeelden tijdens een CT-scan. Daarbij werd aangetoond dat patiënten minder psychologische spanning ervaren wanneer zij kijken naar natuurbeelden, omdat zij de scanruimte als aangenamer ervaren. Daarnaast ervaren patiënten minder fysiologische spanning als zij worden blootgesteld aan natuurbeelden: ze hadden een lagere hartslag en lagere bloeddruk.

Hoe werkt ‘groen’ dan?

Volgens de psycho-evolutionaire theorie van Ulrich is de invloed van natuur een psychologisch proces. Dit werkt twee kanten op: het groen beïnvloedt het welbevinden van de patiënt, maar de gemoeds- en gezondheidstoestand van de patiënt heeft omgekeerd ook invloed op hoe de natuur visueel wordt waargenomen.

Ulrich kwam tot de ontdekking dat groen positieve sociale en psychologische veranderingen bij patiënten veroorzaakt. Zo nemen stress en ongerustheid in groene omgevingen af en zijn patiënten meer in balans. Hij heeft zelfs aangetoond dat alleen al het kijken naar groen binnen vijf minuten stressverminderend werkt. Hij wordt gesterkt in zijn pleidooi voor meer groen in zorginstellingen doordat onderzoek ook steeds vaker aantoont dat stress en psychosociale factoren een grotere invloed hebben op de gezondheid van de patiënt dan eerder werd aangenomen.

Een goed ontworpen ziekenhuistuin draagt niet alleen bij aan stressreductie en positieve klinische resultaten. Hij zorgt ook voor andere mechanismen, zoals het makkelijker kunnen aanspreken van de eigen helende capaciteiten van de patiënt en de acceptatie van zijn medische conditie. De tuin biedt bovendien de mogelijkheid om de toegang tot sociale steun te vergroten en op een positieve manier te ontsnappen aan de stressvolle omgeving van een zorginstelling. Daarnaast is de tuin een plaats die de effectiviteit van psychische therapie vergroot.

Ook blijkt uit studies van een aantal ziekenhuizen dat tuinen en andere natuur fors bijdragen aan het vergroten van de patiënt- en de familietevredenheid en de algehele kwaliteit van zorg. Ook de medewerkerstevredenheid heeft baat bij ziekenhuistuinen, en uit sommige onderzoeken blijkt zelfs dat een tuin bijdraagt aan het werven en behouden van gekwalificeerd personeel in de zorg. Hij heeft dus ook een economische waarde.

Door de marktwerking in de zorg willen ziekenhuizen in Nederland zich steeds meer onderscheiden van andere ziekenhuizen. Hierdoor komt de patiënt meer centraal te staan. Dat noemt men patiëntgericht werken. Het uitgangspunt daarbij is dat investeren in de patiënt in plaats van in de ziekte of aandoening zelfs tot kostenbesparing leidt, omdat een patiënt die zich beter voelt, ook sneller geneest. Een ziekenhuistuin draagt daar dus ook aan bij. Een mooi voorbeeld van groen in de zorg is het Erasmus MC in Rotterdam, met een binnentuin en een daktuin.

Duurzaam

Groen staat maatschappelijk gezien inmiddels voor een breder concept dan ‘planten in een pot’. Groen betekent tegenwoordig vooral duurzaam. De meeste aandacht bij het ontwerpen van een duurzame (zorg)omgeving gaat daarbij naar de ontwikkeling van technieken en materialen of naar het energieneutraal maken van een gebouw. Gek genoeg ziet men de echte natuur, het groen, makkelijk over het hoofd. Terwijl een goede beplanting (op daken en als muurbekleding) bijdraagt aan de isolatie, de luchtkwaliteit en de luchtvochtigheid. Dat levert dan ook weer energiebesparing op. Als bonus komt daar dan ook nog een betere akoestiek bij.