Veerkracht is geen eigenschap: over het belang van welbevinden

Laatst geupdate op 30 maart, 2022

Het leven bestaat uit pieken en dalen. Daar ontkomt niemand aan. Maar waarom kan de één hier beter mee omgaan dan de ander? Na een lange periode van corona vroegen docenten zich af hoe het kon dat veel leerlingen ondanks corona goed bleven presteren en een aantal andere kinderen niet. Na de oorlog hield men zich bezig met hoe het kon gebeuren dat de één geknakt was door de verschrikkelijke gebeurtenissen in de oorlog, en dat de ander toch de positieve draad van het leven weer oppakte. Ook in de gezondheidszorg houdt men zich bezig met de vraag hoe mensen doorgaan na bijvoorbeeld een moeilijke diagnose en hoe je daarbij kunt helpen. Veerkracht blijkt hierbij een grote rol te spelen; wat is dat dan en kun je je veerkracht vergroten?

Het woordenboek Van Dale vertelt ons dat veerkracht een drietal betekenissen heeft, namelijk: 1. De kracht van een veer, 2. Soepelheid en lenigheid, 3. Kracht van het lichaam om zich snel te herstellen. Ik focus me in dit artikel alleen op die laatste betekenis.

Omdenken

Omdenken is een organisatie die mensen en organisaties helpt om realistisch naar een probleem te kijken. Door de feiten en verwachtingen grondig te onderzoeken, kun je de stap maken van ja-maar (het is niet wat het zou móeten zijn en dat is een probleem) naar ja-en (het is wat het is). Er ontstaan dan nieuwe mogelijkheden door de feiten volledig te accepteren, dus volledig ‘ja’ te zeggen tegen de realiteit. Zij zeggen over veerkracht: ‘het zijn niet de pieken die de kwaliteit van je leven bepalen, maar hoe je met de dalen omgaat. Investeren in vaardigheden die je leren tegen de wind in te zeilen is van levensbelang.

Het is van levensbelang om tegen de wind in te leren zeilen.

Expeditie Veerkracht

Stichting Kinderpostzegels en Augeo Foundation bieden pedagogisch medewerkers en basisschoolleerkrachten in de kinderopvang ‘Expeditie Veerkracht’ aan. Het bestaat uit een webinar en een viertal modules waarin wordt uitgelegd wat veerkracht is en hoe je die bij kinderen kunt vergroten. Aanleiding hiervoor is de impact die corona op kinderen heeft. Zij omschrijven veerkracht als het vermogen terug te veren na een tegenslag en stressvolle omstandigheden, goed te functioneren en door te groeien. Veerkracht ontwikkelen is een proces, een samenspel van individuele factoren (positief zelfbeeld, probleemoplossende vaardigheden) en externe factoren (steun van mensen binnen en buiten het gezin).

Veerkracht blijkt geen eigenschap te zijn, maar je ontwikkelt het van jongs af aan als je positieve relaties opbouwt met volwassenen en kinderen in je omgeving. Het helpt kinderen om te gaan met nare ervaringen en stress. Door positieve relaties aan te gaan krijgen ze het gevoel ergens bij te horen. Als je ergens bij hoort, vergroot dat je zelfvertrouwen en je plezier om naar school te gaan.

Spelen, plezier maken en bewegen helpen bij het ontladen van gevoelens van stress. Kinderen oefenen daarbij sociale vaardigheden en het aangaan van vriendschappen: belangrijke aspecten van veerkracht. Nog een belangrijk aspect is dat kinderen erop leren vertrouwen dat er mensen zijn voor wie ze belangrijk zijn en bij wie ze terecht kunnen voor hulp en steun. Maar ook dat ze die hulp durven vragen.

Veerkracht ontwikkelen vraagt individuele en externe factoren.

Samenvattend: zelfvertrouwen, positief denken, een steunfiguur, omgaan met emoties, leren problemen op te lossen, om hulp vragen. In staat zijn om in moeilijke tijden toekomstgericht en sterk te blijven door terug of op te veren. Uit onderzoek blijkt dat vooral die kinderen, die al veel stress in hun leven hadden en daarbij te weinig steun kregen, niet genoeg veerkracht hadden om met de extra stressfactor corona om te kunnen gaan. Zij hebben extra steun nodig in deze periode. Uitkomsten die ons vertellen dat we kinderen van jongs af aan wel degelijk kunnen helpen om hun veerkracht te vergroten!

Positieve Gezondheid

Bij het iPH, institute for Positive Health, houdt men zich bezig met Positieve Gezondheid. Voormalig huisarts en onderzoeker Machteld Huber werd aan het begin van haar loopbaan geconfronteerd met ziekzijn. Ze vertelt dat haar ervaring als patiënt verder strekte dan wat zij als arts ooit leerde. Ze deed de ervaring op dat ze haar herstel positief kon beïnvloeden. Ze toetste later bij ernstig zieken of dit niet alleen een individuele ervaring van haarzelf was geweest.

Ze werd onderzoeker met het doel gezondheidsbevordering meer op de kaart te zetten en ontdekte een verschil in denken over gezondheid tussen patiënten en hun behandelaren. Gezondheid bleek voor patiënten breder dan de afwezigheid van ziekte en klachten. Wat patiënten het belangrijkst vinden is hun welbevinden. Het begrip gezondheid is sindsdien voor Huber breder geworden. ‘Het omhelst ook het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven.’ Hierin spelen ook de persoonlijke omstandigheden van mensen een veel grotere rol dan bij het ‘smallere’ begrip gezondheid.

Als dat het uitgangspunt is betekent het dus dat het verbeteren van dat welbevinden (en daarmee ook hun gezondheid) van mensen vraagt dat zij het vermogen hebben om met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven om kunnen gaan. Én om zo veel mogelijk de eigen regie te kunnen voeren. Daar zijn ook elementen als veerkracht, zingeving en zelfmanagement bij nodig. Zaken die in de spreekkamer niet of nauwelijks aan de orde kwamen.

Het spinnenweb

De brede visie van patiënten over welbevinden met daarin zes dimensies noemde ze positieve gezondheid. Ze verwerkte deze dimensies in zes belangrijke vragen in het spinnenweb, een hulpmiddel om een ‘ander gesprek’ te voeren.

Een gesprek waarbij niet alleen de aandoening centraal staat, maar er een bredere kijk is op gezondheid. Iemand is niet alleen ziek, iemand heeft een ziekte. Het is geen manier om je ziekte te genezen, wel een manier om positiever om te gaan met de gevolgen ervan, waardoor je je gevoel van welbevinden vergroot.

Patiënten denken anders over gezondheid dan artsen.

Het spinnenweb kan door de patiënt ingevuld worden, waarna er een gesprek volgt over hoe je je gezondheid ervaart: wat is belangrijk, wat heb je nodig, wat wil je veranderen? Vervolgens gaat de patiënt samen met de behandelaren bedenken wie of wat kan helpen om de situatie te verbeteren. Achter de gezondheidsklachten blijken dikwijls andere problemen schuil te gaan. Ook blijkt dat mensen vaak goed zelf kunnen aangeven wat ze nodig hebben. Ben je gelukkig? Eenzaam? Lukt het om je huishouden te doen?

Martin Jan Melinga

Martin Jan Melinga, gezondheidsfilosoof en innovator, zegt erover: ‘Het omgaan met lichamelijke klachten is van belang om pieken en dalen te kunnen handelen én te voorkomen. Bij een optimale mentale vitaliteit kan je de pieken en dalen in jouw leven beter handelen en ben je voorbereid op toekomstige pieken en dalen. Op die manier draagt je mentale veerkracht en weerbaarheid bij aan je kwaliteit van leven.

Interessante theorieën die ik graag in praktijk breng bij mijn kinderopvang. Misschien ben jij na het lezen geïnteresseerd geraakt in het onderwerp veerkracht en wil je er meer over lezen. Raadpleeg dan eens onderstaande bronnen. En schroom niet de informatie te gebruiken ter voorbereiding van een gesprek bij je behandelend arts(en). Er zijn steeds meer artsen die het spinnenweb van Machteld Huber gebruiken, ook wordt er op gemeenteniveau sinds kort beleid op gemaakt en mee gewerkt binnen het sociaal domein.